Oproep aan het beleid: Maak psychologische hulpverlening laagdrempelig en toegankelijk voor ouderen

In een reeks van 5 blogartikels laten we je kennismaken met de 22 aanbevelingen die tot stand kwamen na onnoemelijk veel gesprekken die de Vlaamse Ouderenraad had met ouderen, praktijkmedewerkers en deskundigen.

Met die aanbevelingen zetten we de uitdagingen rond het psychisch welzijn van ouderen op de kaart. We maken ze over aan onze beleidsmakers en roepen hen op tot actie, want samen vormen de 22 voorstellen de toekomst van de geestelijke gezondheidszorg voor ouderen.

Maak drempels gelijk met de grond!

Voor veel ouderen blijft het moeilijk om zelf de stap naar psychologische hulpverlening te zetten. Die hulp moet dan ook zo laagdrempelig mogelijk georganiseerd worden met aandacht voor betaalbaarheid, bereikbaarheid en fysieke toegankelijkheid. Enkel op die manier krijgt iedereen toegang tot gepaste psychische zorg.

Niet minder dan tien aanbevelingen hebben als focus die laagdrempelige hulpverlening en hoe het beleid hieraan tegemoet kan komen.

Transparantie in het aanbod!

De geestelijke gezondheidszorg is een complex kluwen. Het is daarom voor ouderen vaak moeilijk om de juiste informatie te vinden en te begrijpen. Ook bij de zorg- en welzijnsprofessionals ontbreekt het vaak aan inzicht in het aanbod, wat het voor hen moeilijk maakt om goed in te schatten naar waar ze ouderen met een psychologische hulpvraag kunnen toeleiden.

Er is nood aan een helder overzicht dat zowel voor ouderen als professionals beschikbaar is, en dat het regionaal aanbod duidelijk in beeld brengt.

>> Beleidsvoorstel 8: Zorg voor een transparanter psychologisch hulpverleningsaanbod.

Laat ouderen hun ervaringen delen!

Ouderen die eerder al psychische ondersteuning kregen, kunnen belangrijk zijn voor andere ouderen. Als ervaringsdeskundigen kunnen zij vertellen over het aanbod en hun eigen ervaringen, en zo anderen over de streep trekken om hulp te zoeken. Op die manier nemen zij een betekenisvolle rol op vanuit het traject dat zij zelf aflegden.

>> Beleidsvoorstel 9: Zet ouderen in als ervaringsdeskundige om de drempel naar psychische hulpverlening te verlagen.

Ondersteun naasten!

Ook voor mantelzorgers is het niet altijd vanzelfsprekend om goed in te schatten hoe ze moeten reageren bij signalen van psychisch onwelzijn. Tegelijk blijft hun eigen psychisch welzijn vaak buiten het vizier. De mentale impact van de zorgtaak die zij opnemen, valt niet te onderschatten.

Het informatie- en vormingsaanbod dat de mantelzorgverenigingen inrichten, biedt mantelzorgers heel wat inzicht in de psychische kwetsbaarheid van hun naaste en reikt hen handvatten aan in de omgang met psychische problemen. Ook zorgt psychologische begeleiding van de partner of mantelzorger(s) ervoor dat zij beter kunnen omgaan met de gebeurtenissen.

Bovenstaande zaken beperken het risico dat zij zelf een psychische kwetsbaarheid ontwikkelen. Ze zijn met andere woorden belangrijk voor preventie.

>> Beleidsvoorstel 10: Voorzie ondersteuning voor de naasten van ouderen met psychische problemen.

Medicatie en psychologische hulp gaan hand in hand!

De huisarts blijft voor veel ouderen een belangrijke vertrouwenspersoon. Voor huisartsen blijkt het echter niet vanzelfsprekend om altijd op gepaste wijze te reageren op signalen van psychisch onwelzijn. Niet alle huisartsen trekken voldoende tijd uit om hierover met oudere patiënten in gesprek te gaan en samen met de oudere op zoek te gaan naar een oplossing. Tekenend is het feit dat ouderen nog al te vaak enkel medicatie voorgeschreven krijgen als er sprake is van psychische problemen, zonder doorverwijzing naar psychologische hulp.

De Vlaamse Ouderenraad pleit ervoor om huisartsen te blijven sensibiliseren over psychisch welzijn en medicatiegebruik bij psychische problemen op oudere leeftijd en hen kapstokken te geven voor een goede praktijkvoering.

Tegelijk moeten ouderen vaker toegeleid worden naar psychologische hulpverlening wanneer dat een meerwaarde kan bieden. Het stimuleren van samenwerkingsverbanden tussen huisartsen en psychologen op de eerste lijn is hiervoor essentieel.

>> Beleidsvoorstel 11: Stuur het voorschrijfgedrag van huisartsen bij en zorg voor meer gerichte doorverwijzing naar psychologische hulp.

Samenwerken met verschillende professionals!

Actieve samenwerking tussen eerstelijnsprofessionals uit verschillende vakgebieden moet vanzelfsprekend zijn, ook als het gaat over de opvolging van psychische problemen bij ouderen. De bestaande federale zorgprotocol 3-projecten kunnen hiertoe inspiratie bieden. Die projecten bevorderen alternatieve zorgvormen, waardoor ouderen langer thuis kunnen wonen. Het zijn succesvolle projecten, maar ze zijn regionaal erg versnipperd, waardoor lang niet elke oudere er gebruik van kan maken.

Die projecten moeten breder verspreid worden en structureel ondersteund worden. Daarnaast moeten overlap en hiaten in het aanbod dringend in kaart gebracht worden, zodat er gericht op ingespeeld kan worden.

>> Beleidsvoorstel 12: Blijf inzetten op multidisciplinaire samenwerking en een sterker casemanagement op het niveau van de eerstelijnszone.

Breng hulpverlening naar ouderen!

Voor heel wat eerstelijnsorganisaties en -professionals in de geestelijke gezondheidszorg is het een uitdaging om ouderen te bereiken. De kans dat een oudere door de mazen van het net glipt, blijft groot.

Outreachend werken kan een wereld van verschil maken. Die methodiek brengt de hulp en ondersteuning naar de ouderen zelf, bijvoorbeeld bij hen thuis of in organisaties waar veel ouderen over de vloer komen. Op die manier neem je de drempel naar psychologische hulpverlening grotendeels weg. Dat kan voor ouderen de doorslag geven om hulp te aanvaarden.

>> Beleidsvoorstel 13: Realiseer meer nabijheid in het aanbod van eerstelijnspsychologische hulpverlening voor ouderen.

Eerstelijnspsychologen, ook voor ouderen!

Momenteel lopen er daarom zes projecten eerstelijnspsychologische zorg voor ouderen in evenveel eerstelijnszones. Op die manier kunnen ouderen er toch geholpen worden.

De meerwaarde van die projecten is groot, maar er is nog veel onzekerheid over de verderzetting van gelijkaardige projecten en met welke middelen dat zou gebeuren. Er moet dan ook werk gemaakt worden van een grondige evaluatie.

>> Beleidsvoorstel 14: Garandeer een continuering van de taken en rollen die de projecten eerstelijnspsychologische zorg voor ouderen vandaag opnemen.

Vlotte terugbetaling!

In de zomer van 2021 werden belangrijke veranderingen aangekondigd over de financiering van toegankelijke psychologische zorg.

De Vlaamse Ouderenraad hoopt dat ook ouderen vlot gebruik kunnen maken van die nieuwe terugbetalingsregeling. Daarnaast hopen we dat ook psychologen en/of organisaties met een expertise rond ouderen mee in dat aanbod stappen. Bovendien vragen we om in kaart te brengen wie er gebruik maakt van die terugbetalingsregeling, met een zicht op de leeftijd van de gebruikers.

>> Beleidsvoorstel 15: Monitor de RIZIV-conventie die de terugbetaling van eerstelijnspsychologische hulp mogelijk maakt.

CGG toegankelijk voor elke leeftijd!

Een combinatie van factoren maakt dat de behandeling van psychische problemen op oudere leeftijd vraagt om een specifieke deskundigheid.

Voor de Vlaamse Ouderenraad is de verdere uitbouw van de teams met expertise rond ouderen in de centra voor geestelijke gezondheidszorg (CGG) dan ook broodnodig. Die kunnen van grote betekenis zijn, voor ouderen zelf én voor andere organisaties.

>> Beleidsvoorstel 16: Versterk de ouderenteams van de centra voor geestelijke gezondheidszorg.

Ondersteuning in het ziekenhuis!

Ouderen die terechtkomen in een geriatrische ziekenhuisafdeling, gaan vaak door een moeilijke periode vol vragen, twijfels en soms moeilijke keuzes. Toch maakt ondersteuning door een psycholoog geen standaard onderdeel uit van de geriatrische ziekenhuispraktijk. Nochtans kan psychologische begeleiding van de oudere en zijn naasten tijdens het ziekenhuisverblijf een grote steun zijn.

De wetgeving biedt vandaag al de mogelijkheid om een psycholoog in te zetten op geriatrische ziekenhuisafdelingen, maar dat is tot nu toe een vrijblijvende optie waarop lang niet elke geriatrische ziekenhuisafdeling intekent.

>> Beleidsvoorstel 17: Verzeker de aanwezigheid van een psycholoog met expertise rond ouderen op elke geriatrische ziekenhuisafdeling.