Een woonzorgcentrum met een psycholoog in dienst. Hoewel veel bewoners kopzorgen hebben, is die keuze nog ongewoon. Ouderenpsychologen Elyn Smets en Nele Spruytte vertellen ons hoe dat komt en waarom dat moet veranderen. Zij dragen met hun werk bij aan betere levenskwaliteit. Niet alleen voor de bewoners, maar ook voor families en medewerkers. Dat er meer woonzorgcentra in een psycholoog moeten investeren, vinden ze dan ook vanzelfsprekend.   

Elyn Smets is psycholoog en referentiepersoon dementie in woonzorgcentrum Sint Bernardus in Bertem. Het woonzorgcentrum investeert al meer dan tien jaar in psychologische ondersteuning.    

Hoe verloopt een consult bij een psycholoog in een woonzorgcentrum? 

Elyn: “Wanneer ik als psycholoog in het woonzorgcentrum in gesprek ga met een bewoner, gaan we net zoals bij een huisbezoek langs op de kamer van de bewoner. Zo’n bezoek leert ons veel: ‘Hoe richt de bewoner zijn kamer in?’, ‘Hoe ontvangt hij ons?’, ‘Heeft hij foto’s of andere herinneringen in zijn kamer?’ Soms vraagt de bewoner zelf een gesprek aan, soms is het een medewerker of familielid die een psychische nood van een bewoner signaleert.”

“Soms vraagt de bewoner zelf een gesprek aan, soms is het een medewerker of familielid die een psychische nood van een bewoner signaleert.”

Elyn Smets, ouderenpsycholoog

“Een afspraak bij de psycholoog zit inbegrepen in de dagprijs van zijn verblijf in het woonzorgcentrum. Naast mijn werk in het woonzorgcentrum ben ik tevens als psychotherapeut verbonden aan een huisartsenpraktijk. Voor ouderen die niet in een woonzorgcentrum wonen, is de kostprijs wel vaker een drempel. Een wekelijks consult bij een zelfstandig psycholoog-psychotherapeut is financieel niet voor iedereen haalbaar. De gesprekken worden namelijk maar gedeeltelijk terugbetaald, en dat slechts voor een beperkt aantal. ” 

Bestaat je dag enkel uit gesprekken met bewoners? 

Elyn: “In het woonzorghuis werk ik op vier domeinen: het begeleiden van bewoners, het ondersteunen van de familie en mantelzorgers, het inspireren van de teams en het adviseren van het beleid rond psychisch welzijn. Dat zorgt er voor dat ik als psycholoog in contact sta met allerlei zorgverleners uit verschillende disciplines. Zo werk ik nauw samen met onze palliatief referent, bijvoorbeeld voor juridische en ethische aspecten, en met de collega’s van de sociale dienst als het gaat over de verhuis van kandidaat-bewoners. We vinden het belangrijk dat we de bewoner en zijn familie leren kennen. Tijdens briefings en vormingen praat ik met de ergo- en kinesitherapeuten, coaches wonen en leven, pastores, zorg- en verpleegkundigen en poetshulpen over verschillende thema’s.

“Als psycholoog sta je ‘naast’ de mensen en kom je samen tot inzichten of oplossingen door de krachten te bundelen.”

Elyn Smets, ouderenpsycholoog

“Als psycholoog sta je ‘naast’ de mensen en kom je samen tot inzichten of oplossingen door de krachten te bundelen. Je bent een vertrouwenspersoon voor veel mensen. Bovendien probeer je families en medewerkers te helpen om te groeien in hoe ze luisteren naar en omgaan met de bewoner op een persoonsgerichte manier. We proberen het positieve te versterken, in plaats van enkel het negatieve te bestrijden.” 

Zijn er veel ouderenpsychologen? 

Elyn: “De vraag in een woonzorgcentrum naar psychologische ondersteuning, gaande van een luisterend oor tot psychotherapeutische gesprekken, is groot. Ik werk vol passie met ouderen en hun context, maar ik denk dat te weinig psychologen dit werkveld kennen. Er zou een afstudeerrichting ouderenpsychologie zou moeten bestaan, zodat studenten psychologie de kans krijgen om de ouderenpsychologie te leren kennen.”

“Bovendien maakt de overheid in het algemeen te weinig budget vrij voor psychische zorgen en meer specifiek voor psychische hulp bij ouderen. De financiering van de functie van psycholoog zou door de overheid voorzien moeten worden in het basisbudget voor woonzorgcentra. Psychisch welzijn is geen luxe, maar een recht. Hier kunnen ouderenpsychologen een belangrijke rol spelen.”  

“De financiering van de functie van psycholoog zou door de overheid voorzien moeten worden in het basisbudget voor woonzorgcentra.”

Elyn Smets, ouderenpsycholoog

Heb je tips voor medewerkers in een woonzorgcentrum waar er geen psycholoog in dienst is? 

Elyn: “In onze samenleving gaat er veel aandacht naar het uiterlijk en de fysieke gezondheid en te weinig naar wat er innerlijk leeft, naar het psychisch welzijn. Praat met elkaar, deel verhalen, haal herinneringen op en ontdek wat mensen ontroert en beroert. Door hier aandacht aan te geven, groeien we als mens. In het woonzorgcentrum is het belangrijk dat er naar de belevingen, herinneringen en emoties van de bewoners en hun families geluisterd wordt.”

Wat kan voor jou anders in de manier waarop we naar ouderen kijken in onze samenleving?

Elyn: “Ouderen zijn onze leermeesters, maar in onze prestatiegerichte maatschappij waar ‘doen’ centraal staat, wordt te vaak vergeten dat ouderen een waardevolle rol hebben omwille van wie ze ‘zijn’ en geweest zijn. Wij proberen hen een stem te geven in de geborgenheid van het woonzorghuis en de boodschap uit te dragen dat ze van tel zijn én blijven in onze samenleving.

“Weet je wat mijn job in het woonzorgcentrum zo mooi maakt? Wanneer de kinderen en (achter)kleinkinderen op bezoek komen, zie je dat het woonzorghuis een plaats is waar alle generaties samenkomen. Een goed voorbeeld van een inclusieve samenleving die generaties verbindt.”  

Nele Spruytte werkt als psycholoog voor Zorg Leuven, een welzijnsorganisatie waarin kinderopvang, thuiszorg en ouderenzorg samengebracht zijn. 

Wat houdt jouw job als psycholoog in het woonzorgcentrum in? 

Nele: “Ik werk met ouderen, vooral diegene met een psychische kwetsbaarheid. Dat dat doe ik samen met mijn collega-psycholoog in twee woonzorgcentra van Zorg Leuven. Met andere medewerkers van de woonzorgcentra bekijken we hoe we ouderen een goede levenskwaliteit kunnen bieden. We trachten te begrijpen waarom ouderen slecht in hun vel zitten en hoe we dat kunnen oplossen. Ik vind het bovendien belangrijk dat de medewerkers in een woonzorgcentrum voldoende ondersteuning krijgen. Zelfzorg is, zeker in tijden van corona, een echt aandachtspunt.”

“We zien nog te weinig de kracht en talenten van ouderen en wat ze ons aan wijsheid en levenservaring geven.”

Nele Spruytte, psycholoog

“Ook ben ik aanwezig bij de opnamevergadering van een nieuwe bewoner. Soms ga ik zelfs op voorhand al kennismaken bij de bewoner thuis of in het ziekenhuis, zodat ik zijn situatie kan inschatten: ‘Wie is die persoon?’, ‘Welke gewoontes heeft hij?’ en ‘Wat is voor hem belangrijk?’”

Waarom is het belangrijk dat een woonzorgcentrum investeert in een psycholoog? 

Nele: “Ik vind het een waardevolle opdracht om ouderen te versterken in hun welzijn. We zien nog te weinig de kracht en talenten van ouderen en wat ze ons aan wijsheid en levenservaring geven.”

“Als psycholoog kan je bijdragen door te begrijpen, verbinden en versterken. Ik probeer samen met de medewerkers te begrijpen wat er achter de vraag zit van een bewoner, en zo in te schatten wat die persoon nodig heeft. Dat is niet makkelijk. Als psycholoog ondersteun ik mee die zoektocht. Samen met het team bekijken we hoe we voor de bewoners in het dagelijks leven iets kunnen betekenen.”

“Oudere generaties uiten hun klachten vaak lichamelijk en zijn er niet altijd mee vertrouwd om te praten over hun gevoelens.”

Nele Spruytte, psycholoog

“Het is telkens maatwerk leveren, in samenwerking met veel mensen. Sommige bewoners hebben een depressie bijvoorbeeld, en dan verwijs ik door voor psychotherapeutische hulp of zoeken we in team hoe we ze kunnen ondersteunen. Andere bewoners zitten misschien minder goed  in hun vel door een achterliggende reden waar we naar op zoek moeten. Sommige bewoners vervelen zich en vertonen daardoor misschien agressief gedrag, terwijl andere bewoners net lijden onder een teveel aan prikkels en drukte. Sommigen hebben lichamelijke klachten en worden daardoor angstig, anderen missen verbondenheid met familieleden of vrienden.”

Rust er nog een taboe op psychologische ondersteuning? 

Nele: “De beeldvorming zit niet altijd mee, dat klopt. Oudere generaties zullen misschien hun klachten vaker lichamelijk tot uiting brengen en zijn er niet altijd mee vertrouwd om te praten over hun gevoelens.”

“Omdat de mogelijkheden en bijdragen van de psycholoog te weinig bekend zijn, is de drempel om een psycholoog in dienst te nemen groot.”

Nele Spruytte, psycholoog

“Ik merk ook dat er bij medewerkers soms een taboe hangt rond thema’s die voor ouderen belangrijk zijn. Bewoners willen bijvoorbeeld praten over hun levenseinde, maar medewerkers zijn onzeker om daarop in te gaan. Dan is het mijn rol om hen daarin te versterken, zodat zij daarin vaardigheden ontwikkelen. Zo dragen we samen bij aan een betere levenskwaliteit van bewoners. Maar omdat die mogelijkheden en bijdragen van de psycholoog te weinig bekend zijn, wordt de klik niet altijd gemaakt of is de drempel om een psycholoog in dienst te nemen groot.” 

Welke boodschap wil je nog meegeven aan ouderen die verhuizen naar een woonzorgcentrum? 

Nele: “Ouderen denken nog te snel dat ze anderen tot last zijn, maar iedereen heeft recht op begeleiding en hulp. Ook ouderen met dementie of lichamelijke en/of psychische beperkingen. Verhuizen naar het woonzorgcentrum is een grote stap. Ik vind het belangrijk dat elke oudere de regie kan houden over zijn leven. Ik zou alle ouderen dan ook adviseren om zichzelf de tijd te geven, en te durven vertellen wat belangrijk is voor hen. Geef aan waar je plezier uit haalt en wat je nodig hebt om gelukkig te zijn.”